Ankilozan spondilit (AS) tedavisinde fizyoterapi çok önemli bir yer tutar. AS’de fizyoterapinin amacı; postürün korunması ve iyileştirilmesi, ağrıyı azaltmak, fonksiyonu devam ettirmek ve kardiyovasküler uygunluğu sürdürmektir. AS’nin ilk aşamalarında bel çukurunda düzleşme gelişebilir. Ağrıyla beraber artan öne doğru eğilmeye meyleden postür ile yalnızca omurgada değil aynı zamanda kalça ve dizlerde de ağrı ve duruş bozuklukları ortaya çıkar. Fizyoterapi ile hastalığın ilerlemesi durdurulamamakla beraber oluşacak olan kötü duruş engellenebilir. Öne eğilme duruşu ağrıyı hafifletse de hastalar bu duruştan kaçınmalıdır. Düzgün duruş için hasta sık sık aynaya bakarak kendisini düzeltmelidir. Ayrıca duvara düz olarak dayanırken çene içe çekilir ve bu duruş korunarak yürüme çalışması yapılabilir.
Günlük yaşamın düzenlenmesi fizyoterapide önemlidir. Mesleğe uygun olarak düzenlemeler yapmak için doktora veya fizyoterapiste danışılmalıdır. Örneğin araba koltuğunun hem boynu hem de başı desteklemesi gerekir. Baş ve araba koltuğunun baş desteği arasındaki mesafe kısa olmalıdır. Hastanın durumuna göre görüş mesafesini arttıran özel aynalar önerilebilir.AS’de ağrı hastadan hastaya değişiklik gösterirken genellikle hareketsizlikle artar ve egzersizle azalır. Egzersizler hastanın durumuna göre hafiften başlatılır ve hastanın cevabına göre değişkenlik gösterir. Egzersizlere bağlı gelişen ağrılara veya diğer sorunlara fizyoterapist müdahale etmelidir.
AS’de dikkat gösterilmesi gereken nokta düzenli ve doğru egzersizlerin tedavide çok önemli olduğudur. Egzersiz tedavisi uzun dönemde hastanın durumunun nasıl olacağını etkiler. Düzenli egzersiz kullanılan ilaçların azaltılmasını veya kesilmesini sağlayabilir. Bilinçsiz ve kontrolsüz yapılan egzersizlerin ise ilerleyici hareket kaybı oluşturabileceği unutulmamalıdır. Egzersiz tedavisi hastalığın teşhisinin koyulmasını takiben erken dönemde başlamalı ve hayat boyu sürmelidir. Egzersiz kişiye özel reçetelendirilmeli ve hayatın parçası haline getirilmelidir. Bu şekilde eklemlerin hareketliliği korunmuş olacaktır.
AS fizyoterapisinde egzersizler genel olarak eklem mobilite egzersizleri, kuvvetlendirme egzersizleri, kas germeleri ve kardiyovasküler uygunluk egzersizleri başlıklarından oluşur. Eklem mobilite egzersizlerinde özellikle AS’ye bağlı tutulum gösterebilecek eklemlerin korunması amaçlanır. Kuvvetlendirme egzersizlerinde dik duruşu kuvvetlendirmeye ve günlük yaşam aktivitilerinin sürdürülebilir olmasına yönelik çalışılır. AS’ye bağlı gelişen sertliklere yönelik kas germeleri kullanılabilir. Hastaların işlerinin ve hobilerinin AS’den etkilenmemesi için kardiyovasküler uygunluğun ve dayanıklılığın geliştirilmesi çok önemlidir. Hastanın durumuna göre yürüyüş yapması, yüzmesi veya koşması tavsiye edilebilir. Solunum kaslarının tutulmaması için mutlaka solunum egzersizleri diğer egzersizlere eklenmelidir. Günlük yaşamda derin nefesler alınarak 3-5 saniye kadar tutulup nefes verilebilir. Kardiyovasküler uyumun devamlılığı için egzersizler haftada en az 3-4 kere yapılmalıdır.
Hastanın hastalığı tanımasının ve kendi durumunu izlemesinin hastalığın sonuçlarını olumlu olarak etkileyeceği unutulmamalıdır. Hastanın durumunu takip edebilmesi için aşağıdaki gibi önerilere dikkat edilebilir:
- Hasta bacakları duvara değer şekilde dik olarak duvara yaslanır. Başı ile duvar arasına ince bir kitap koyar. Çenesini duvara doğru çekerek kitabı sıkıştırmaya çalışır. Her zaman aynı incelikte bir kitabın tutulduğundan emin olunmalıdır.
- Hasta bir sandalyede otururken kollarını omuz hizasında kaldırır ve ellerini birbirine sıkıca tutar. Gövdesiyle beraber başını ve kollarını olabildiğince sağa çevirir. Orada bekler ve döner. Aynı hareket sola doğru da tekrar edilir. Her defasında olabildiğince fazla dönmeye çalışılır.
- Hasta sandalyede oturur. Bir eliyle elinin tarafında eğilerek sandalyenin arka bacağında olabildiğince aşağıya dokunmaya çalışır. Aynısı öteki elle de tekrarlanır. Dokunulabilen nokta işaretlenir ve her zaman daha fazlası yapılmaya çalışılır.
Uzm. Fzt. Gizem PEKEN AVCI